สมุนไพรขี้หนอน

ขี้หนอน ชื่อวิทยาศาสตร์ Zollingeria dongnaiensis Pierre จัดอยู่ในวงศ์เงาะ (SAPINDACEAE)

สมุนไพรขี้หนอน มีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ขี้มอด (ขอนแก่น, นครราชสีมา)
ลักษณะของขี้หนอน
ต้นขี้หนอน จัดเป็นพรรณไม้ยืนต้นผลัดใบขนาดกลางถึงขนาดใหญ่ มีความสูงของต้นประมาณ 20 เมตร เรือนยอดเป็นรูปไข่หรือเป็นพุ่มกลม โปร่ง เปลือกต้นด้านนอกเป็นสีเทาดำ เรียบ แตกเป็นสะเก็ดเล็ก ๆ มีรูระบายอากาศสีน้ำตาลทั่วไป ส่วนเปลือกด้านในเป็นสีขาว ตามลำต้นหรือกิ่งไม้จะมีหนามยาว ๆ อยู่ประปราย ขยายพันธุ์ด้วยวิธีการเพาะเมล็ด มีเขตการกระจายพันธุ์ทั่วไปในป่าผลัดใบ ชายป่า ที่รกร้างและด้านหลังชายหาด ที่ความสูงตั้งแต่ระดับน้ำทะเลปานกลางถึง 375 มิลลิเมตร

ใบขี้หนอน ใบเป็นใบประกอบแบบขนนกปลายคู่ ออกเรียงเวียนสลับ มีประมาณ 5-8 คู่ ใบย่อยออกเรียงตรงข้ามกัน หรือเยื้องกันเล็กน้อย ลักษณะของใบเป็นรูปรีหรือรูปขอบขนาน ปลายใบมนหรือสอบ โคนใบเบี้ยว ส่วนขอบใบเรียบ ใบมีขนาดกว้างประมาณ 2-6.5 เซนติเมตร และยาวประมาณ 5-16 เซนติเมตร หลังใบเป็นสีเขียวเป็นมัน ส่วนท้องใบมีขนสั้นนุ่ม แผ่นใบห่อเข้าเล็กน้อย เส้นแขนงใบมีข้างละประมาณ 7-9 เส้น ส่วนก้านใบย่อยยาวประมาณ 3 มิลลิเมตร

ดอกขี้หนอน ออกดอกเป็นช่อแบบช่อแยกแขนงตามซอกใบค่อนไปทางปลายกิ่ง ช่อดอกยาวประมาณ 10-20 เซนติเมตร ดอกเป็นสีขาวหรือสีเหลือง มีกลิ่นหอมอ่อน ๆ และเป็นแบบแยกเพศ กลีบเลี้ยงดอกเป็นสีเขียวมี 5 กลีบ เมื่อดอกบานเต็มที่จะมีขนาดกว้างประมาณ 3-4 เซนติเมตร ออกดอกในช่วงประมาณพฤศจิกายนถึงเดือนมกราคม ดอกมีพิษถ้ากินเข้าไปจะทำให้ตายได้

ผลขี้หนอน ผลเป็นผลแห้ง มีปีกยาว 3 ปีก เรียงตามยาว ภายในผลมีเมล็ดสีน้ำตาลอ่อน เมล็ดมีลักษณะเป็นรูปไข่ มีขนาดกว้างประมาณ 1-2 เซนติเมตร ผลจะแก่ในช่วงประมาณเดือนมกราคมถึงเดือนพฤษภาคม

สรรพคุณของขี้หนอน

ด่างไม้ใช้เป็นยาแก้โรคกระษัย (ด่างไม้)
เปลือกใช้เป็นยาแก้ไข้ ดับพิษร้อน แก้หวัดคัดจมูก ด้วยการนำเปลือกมาสับเป็นชิ้นเล็ก ๆ แล้วนำมาแช่กับน้ำตีให้เป็นฟองสีขาว แล้วใช้ฟองนั้นสุมหรือพอกศีรษะเด็ก (เปลือกต้น)
ใช้เป็นยาแก้หวัด คัดจมูก (ไม่ระบุส่วนที่ใช้)
เปลือกใช้ผสมเป็นยาเขียวแก้ร้อนใน (เปลือก)
ใบใช้เป็นยาแก้ร้อน (ใบ)
ด่างไม้ใช้เป็นยาแก้นิ่ว ขับปัสสาวะ (ด่างไม้)
ใช้เป็นยาขับมุตกิดของสตรี (ด่างไม้)

ข้อมูลทางเภสัชวิทยาของขี้หนอน

ขี้หนอนมีฤทธิ์ลดความดันโลหิต ไม่พบความเป็นพิษ เมื่อให้สารสกัดจากใบด้วยเอทานอลและน้ำในขนาด 10 กรัมต่อกิโลกรัม เมื่อฉีดเข้าใต้ผิวหนัง
สมุนไพรชนิดนี้มีความเป็นพิษเช่นเดียวกับมะคำดีควาย คือ เป็นพิษต่อสัตว์เลือดอุ่น ถ้ากิน Saponin จะทำให้อาเจียนและท้องร่วง ถ้านำมาฉีดเข้าเส้นเลือดจะทำให้เม็ดเลือดแดงแตก (ศาสตราจารย์พเยาว์ เหมือนวงษ์ญาติ)
ประโยชน์ของขี้หนอน
ยอดอ่อนใช้รับประทานเป็นผักสดร่วมกับน้ำพริก
ฟองที่ได้จากเปลือกนั้นสามารถนำมาล้างเครื่องเพชรได้เช่นเดียวกับมะคำดีควาย และยังสามารถนำมาใช้ซักผ้าได้อีกด้วย
ผลใช้ทำเป็นเครื่องประดับ
ในด้านการเป็นไม้ประดับ ต้นขี้หนอนจัดเป็นไม้ยืนต้นที่มีพุ่มใบหนา เรือนยอดค่อนข้างกลม สามารถปลูกเพื่อให้ร่มเงาได้ดี เมื่อผลัดใบแล้วจะออกดอกขาวบานสะพรั่ง ปลูกได้ง่ายและโตเร็ว ใช้พื้นที่ปลูกเพียง 3x3 เมตร
ในด้านการเป็นไม้ฟืนหรือถ่านไม้ เป็นฟืนที่ให้ความร้อน 4,543 แคลอรี/กรัม เป็นถ่านไม้ที่ให้ความร้อนถึง 6,989 แคลอรี/กรัม

ขอบคุณแหล่งที่มา https://medthai.com